پایگاه بین المللی اعتاب. واژه «کهف» به معنای پناهگاه، بارها در متون روایی و در شأن اهل بیت علیهم السلام تکرار شده است. این واژه در یکی از زیارت‌های امام رضا (ع) نیز به‌کار رفته است. زائران ثامن الحجج(ع) در مشکلات و گرفتاری‌ها امام رضا (ع) را ملجأ و پناهگاه یافته‌اند. حجت الاسلام سید کمال الدین موسوی، مدرس سطوح عالی علوم اسلامی و عضو جامعه نخبگانی حوزه علمیه خراسان، در یادداشتی برای پایگاه اطلاع رسانی بین المللی اعتاب و زیارت «عتبه نیوز» به بررسی این مفهوم در روایات و زیارات پرداخته است.

«تصور کنید انسانی را که در تاریکی شب در کوهستانی ترسناک و پر از درخت در هوایی سرد و برفی، تک و تنها گیر افتاده و گمشده است و از جهات مختلف، ترس و هراس بر او غلبه کرده است؛ از یک سو ترس از حمله حیوانات وحشی و طعمه قرار گرفتن توسط انها دارد؛ از سوی دیگر سردی شدید هوا امانش را بریده و او را نزدیک به یخ زدگی کرده است؛ در کنار اینها فراگیری ظلمات در تمام منطقه چنان وحشتناک است که هر لحظه این انسان از وحشت می خواهد قالب تهی کند؛ علاوه بر این مسائل، عوامل مختلف دیگر از قبیل رعد و برق و هوای ابری و بدون ستاره و...می تواند شرائط را دشوارتر و سخت تر کند. به نظر شما در چنین موقعیتی، گمشده این انسان چیست و در به در دنبال چه چیزی می گردد؟

مشخص است که اولین مسئله برای این ادم، داشتن نور و روشنایی است تا در پرتو ان بتواند حرکت کند و دومین مسئله پیدا کردن پناهگاه و غاری امن است تا در پناه ان بتواند استراحت کرده و تا صبح و روشنایی هوا سکنی گزیند.

داستان این چنین فردی، دقیقا داستان ما انسان‌هاست که در تاریکی و ظلمات این دنیا گرفتاریم و هر شبانه روز با مشکلات متعدد و مسائل و گرفتاری‌های فراوانی مواجه می‌شویم، از جهات مختلف و به مدل‌های گوناگون لبریز از اندوه، استرس، ترس و اضطراب و ...

گاه در امور مالی و اقتصادی کم می آوریم و گاه با مشکلات خانوادگی مواجه می‌شویم، برخی مواقع عزیزمان را از دست می‌دهیم یا از فقدان سلامتی خود یا عزیزانمان رنج می بریم.

این دنیا همان‌طور که مشاهده و تجربه می‌کنیم و آیات و روایات هم از آن خبر داده‌اند، پر است از سختی ها، رنج ها، مشکلات، تاریکی ها، مریضی‌ها، استرس‌ها، ترس‌ها، اضطراب‌ها، غفلت‌ها، گناهان، دشمنان، بلاها و در یک کلام نا آرامی‌ها.

این رسم و سنت دنیا است. خداوند سبحان در سوره بلد آیه 4 می فرماید: «لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ فی‏ کَبَدٍ» ما انسان را در رنج و زحمت آفریدیم (و زندگی او پر از سختی است)؛ البته تفاسیر در این‌که این رنج و سختی در چه چیزی است، احتمالات مختلقی مطرح کرده‌اند که شایسته مراجعه است.

امیرالمومنین علیه السلام در خطبه 226 نهج البلاغه در ارتباط با دنیا و بی وفایی‌ها و ناپایداری‌هایش می‌فرمایند: «دَارٌ بِالْبَلَاءِ مَحْفُوفَةٌ وَ بِالْغَدْرِ مَعْرُوفَةٌ؛ لَا تَدُومُ أَحْوَالُهَا وَ لَا یَسْلَمُ نُزَّالُهَا؛ أَحْوَالٌ مُخْتَلِفَةٌ وَ تَارَاتٌ مُتَصَرِّفَةٌ؛ الْعَیْشُ فِیهَا مَذْمُومٌ وَ الْأَمَانُ مِنْهَا مَعْدُومٌ؛ وَ إِنَّمَا أَهْلُهَا فِیهَا أَغْرَاضٌ مُسْتَهْدَفَةٌ، تَرْمِیهِمْ بِسِهَامِهَا وَ تُفْنِیهِمْ بِحِمَامِهَا»؛ (دنیا) سرایی است که در لابه لای بلاها و مشکلات پیچیده شده و به غدر و نیرنگ و بی وفایی معروف است: حالاتش یکنواخت نمی ماند و ساکنانش سالم و در امان نیستند. پیوسته اوضاع و حالاتش دگرگون می شود (به گونه ای که) زندگی در آن نکوهیده و نامطلوب و امنیّت در آن نایاب و معدوم است. اهل دنیا همواره هدف تیرهای بلا هستند که پی در پی به سوی آنها پرتاب می کند و با مرگ نابودشان می سازد.

خب در چنین شرائطی ما نیز مثل همان انسان گرفتار در کوهستان کذایی، اولا به دنبال نوریم و ثانیا در جستجوی پناهگاهی امن و ایمن هستیم تا در سایه سار آن ، آرام بگیریم و ما را از همه بلاها و گرفتاری‌ها مصون و محفوظ بدارد و در مشکلات، یار و یاور ما باشد.

به راستی آن پناهگاه کجاست و آن نور چیست؟

اهل‌بیت (ع) پناهگاه امن الهی

در یک بیان نورانی امام حسن عسکری علیه السلام می فرمایند: «نَحنُ کَهفٌ لِمَنِ التَجَأَ إلَینا ، ونورٌ لِمَنِ استَضاءَ بِنا ، وعِصمَةٌ لِمَنِ اعتَصَمَ بِنا، مَن أحَبَّنا کانَ مَعَنا فِی السَّنامِ الأَعلی ، ومَنِ انحَرَفَ عَنّا فَإِلَی النّارِ» ؛ ما پناهگاهی هستیم برای کسی که به ما پناه آورَد و نوری هستیم برای آن که از ما پرتو طلبد و موجب مصونیت کسی هستیم که از ما پناه جوید. هر که ما را دوست بدارد در مراتب بالا با ما خواهد بود و هر که از راه ما کج گردد به سوی آتش ره خواهد برد.

غار بزرگی که پناهگاه باشد کهف نامیده می شود. البته برخی هم غاری را که پناهگاه باشد کهف نامیده‌اند چه وسیع باشد چه نباشد. به هرحال در مفهوم «کهف» پناهندگی و محفوظ ماندن از خطر قرار داده شده است. در قرآن هم این واژه به عنوان «اصحاب کهف» آمده است.

در زیارت جامعه کبیره که بسیار عالی و جامع به مسئله امام شناسی پرداخته شده، در وصف ائمه علیهم السلام می خوانیم «و کهف الوری» یعنی شما امامان، ملجأ و پناهگاه هستید آن هم برای تمام آفریدگان و مخلوقات خدا نه فقط انسانها.

امام رضا (ع) کهوف الکائنات

واژه «کهف» به معنای پناهگاه ، بارها در متون روایی و در شأن اهل بیت علیهم السلام تکرار شده است چنان که امام جواد علیه السلام ، در زیارت پدر بزرگوارش امام رضا علیه السلام می فرماید :«السَّلامُ عَلی کُهُوفِ الکائِناتِ وَ ظِلِّه»؛  سلام بر پناهگاه های هستی و سایه‌های آن .

و در دعای روزانه ای که از امام سجّاد علیه السلام نقل شده است ، اهل بیت علیهم السلام را چنین می‌خوانیم: «اللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ الکَهفِ الحَصِینِ وَ غیاثِ المُضْطَرِّین»؛ بار خدایا ! بر محمّد و خاندانش ، دژ نگه دارنده[ ی ما ] و فریادرسِ گرفتاران ، درود فرست .

شرط پذیرش پناهندگی در آستان اهل بیت (ع)

نکته قابل توجه این است که در این روایات می‌فرمایند ما پناهگاه هستیم؛ اما برای کسی که به ما پناه آورد: «نَحنُ کَهفٌ لِمَنِ التَجَأَ إلَینا»؛ یعنی صرف اینکه ما پناهگاهیم کفایت نمی‌کند؛ بلکه شرطش این است که شما رو به سوی ما بیاورید و به ما پناهنده شوید؛ ما نور هستیم اما برای کسانی که از ما روشنایی و هدایت بطلبند. این نکته بسیار مهم است که شرط پناهندگی و استفاده از فیوضات خاص و ویژه ی ذوات مقدسه معصومین علیهم السلام، این است که حرکت و تحولی از سوی ما رخ دهد به این صورت که پیوسته و مداوم به آنها به عنوان پناهگاهی امن و مطمئن پناه ببریم و از انها طلب هدایت کنیم و الا گر گدا کاهل بود تقصیر صاحب‌خانه چیست؟ اگر مشکلی و قصوری باشد از سوی ماست و الا امامان علیهم السلام ، همه آنانی را که در جستجوی مأمن هستند، پناه می‌دهند و این پناهگاه ، تنها به این دنیا هم اختصاص ندارد؛ بلکه در دین، و در دنیا و آخرت ، پناه مردمان‌اند. مرحوم علّامه مجلسی، در توضیح «کَهْفُ الوَری» می نویسد: «مَلْجَأ الخلائِقِ فِی الدِّینِ وَ الآخِرَة وَ الدُّنیا»؛ پناهگاه آفریدگان ، در دین و آخرت و دنیا هستند».