عتبه‌نیوز ـ آزیتا ذکاء؛ مسجد جامع گوهرشاد یکی از باشکوه‌ترین، بزرگترین، قدیمی‌ترین و نامی‌ترین مساجد ایران و حتی جهان اسلام است. بدین سبب عامه مردم فرهیخته و مسلمان ایران این مسجد را دیده و شناخته‌اند یا نام آن را شنیده‌اند. به دلیل مجاورت این مسجد با حرم مطهر امام رضا(ع) به پیشنهاد متولی وقت آستان قدس رضوی در تاریخ ۱۴ بهمن‌ماه سال ۱۳۶۸ و با دستور رهبر معظم انقلاب، مدیریت داخلی مسجد از اداره اوقاف و امور خیریه به آستان قدس رضوی واگذار شد. دهه آخر ماه شعبان و هفته تکریم مساجد ما را بر آن داشت روایت نابی از تاریخچه این مسجد را در دو قرن اخیر مرور کنیم که مشروح آن را در ادامه خواهید خواند.
تولیت مسجد توسط خاندان طاهری
خاندان طاهری به اخلاق، کمال، ادب و امانتداری در خراسان معروف بودند و در حفظ موقوفه و رقبات مسجد جامع گوهرشاد و عمران آن اقدامات خوبی در راستای خدمت به خلق برداشته‌اند. در زمان تولیت خاندان طاهری دائما مسجد در حال تعمیر بوده و از آن مراقبت تمام می‌شد تا درآمد موقوفه خرج عمران، آبادی و تحکیم بنیان مسجد شود.
خاتمه مدیریت 160 ساله خاندان طاهری
مهمترین واقعه تجدید بنای گنبد مسجد در سال‌های ۱۳۳۹ تا ۱۳۴۳ شمسی اتفاق افتاده که در ضمن همان اقدام، سایر قسمت‌های مسجد نیز مرمت شده است. تجدید بنای گنبد و مرمت اساسی ایوان مقصوره تا سال ۱۳۴۵ ادامه داشته و پس از آن کاشی‌کاری ساقه گنبد شروع شد.
اما نهادهای ذی‌ربط از جمله اداره کل فرهنگ و هنر، به نحوه کاشی‌کاری اعتراض کردند و خواهان توقف کار شدند. این اعتراض‌ها به همراه طولانی شدن زمان مرمت، عاقبت منجر به عزل محسن طاهری متولی مسجد و خاتمه دادن به مدیریت صد و شصت ساله این خاندان در اداره مسجد گوهرشاد و موقوفات آن شد و ادامه کار زیر نظر اداره اوقاف خراسان دنبال شد.
مسجد پس از واگذاری آن به آستان قدس
مهندس رضا دیشیدی معاون اسبق فنی و عمران آستان قدس رضوی تا سال ۱۳۸۰ در این مجموعه به خدمت عمرانی مشغول بوده، در شرح مرمّت مسجد گوهرشاد پس از واگذاری آن به این آستان مقدس می‌گوید: «وقتی مدیریت مسجد گوهرشاد عوض شد اولین کاری که برای مرمّت‌های این مسجد انجام شد، ساخت و نصب معجرهای سنگی جلوی ایوان‌های چهارگانه بود».
تغییرات حوض وسط صحن مسجد طی 12 سال
پس از واگذاری مسجد به آستان قدس رضوی در بخش‌های مختلف مسجد جامع گوهرشاد مرتبا تعمیرات لازم انجام گرفت و با مجموعه‌ای از آب‌خوری و آب‌نما در وسط صحن زینت یافت که بر شکوه مسجد بیش از پیش افزود. بنابر توضیح دیشیدی اواخر دهه ۱۳۶۰ طبق پیشنهاد مرحوم آیت‌الله ابوالحسن شیرازی امام جمعه مشهد حوض وسط مسجد برداشته و سنگ‌فرش شد تا جمعیت بیشتری از نمازگزاران بتوانند در این مسجد اقامه نماز کنند؛ اما پس از واگذاری مسجد به آستان این حوض مجددا در سال ۱۳۷۲ با طراحی زیبا ساخته شد.
چهار ایوان مسجد محل درس
بیش از ۱۰۰ سال پیش خاندان طاهری تولیت مسجد گوهرشاد را بر عهده داشتند و از این مسجد یک نقشه قدیمی در دست بود و آستان قدس رضوی نیز سعی کرد با استفاده از آن نقشه، ساختار ظاهری مسجد گوهرشاد را همانند زمان گوهرشاد خاتون واقف آن بسازد. طبق گفته معاون اسبق فنی و عمران آستان قدس رضوی، قبلا سردرهای داخلی مسجد گوهرشاد ورودی نبودند و از آنها به عنوان مَدرس استفاده می‌شد و علتی که این مسجد چهار ایوان دارد برای این است که در هر ایوان یکی از مذاهب اسلامی همچون حنفی، مالکی، شافعی و حنبلی تدریس می‌شده که به آن ایوان «مَدرس» نیز می‌گفتند؛ رفت و آمد نمازگزاران از طرفین سردرها انجام می‌گرفت که به آن «بَروار» گفته می‌شد. لذا جلوی ایوان‌ها نرده گذاشته شد تا همان حالت مَدرس را پیدا کند و از راهرو بودن احتراز شده و حرمت مکان مَدرس حفظ شود.
تخلیه زیرین حیاط مسجد گوهرشاد
سال ۱۳۹۵ کار مقاوم‌سازی از سطح زمین به بالا در این مسجد شروع شد و در این زمینه مرمّت کاشی‌کاری‌ها، مرمّت سنگ‌ها، مرمّت گچ‌کاری‌ها و مرمّت درهای چوبی و... با رعایت همین اصل به انجام رسید. در تمامی مراحل این مقاوم‌سازی، امکان تخلیه قسمت زیرین بست شیخ بهایی و حیاط مسجد جامع گوهرشاد فراهم آمد.
قسمت زیرین بست شیخ بهایی و قسمت زیرین حیاط مسجد گوهرشاد به رواق دارالمرحمه مرتبط است و در صورت فراهم آمدن شرایط مناسب در آینده ارتباط بین رواق درالمرحمه و قسمت زیرین صحن جمهوری اسلامی از طریق قسمت زیرین مسجد جامع گوهرشاد و قسمت زیرین شیخ بهایی میسر خواهد شد. البته قسمت زیرین ایوان مقصوره و شبستان‌های مسجد گوهرشاد به حالت و وضعیت سابق مقاوم‌سازی شده و خالی نبوده و تخلیه نشده است.
نظر شما