عتبه‌نیوز ـ آزیتا ذکاء؛ بارگاه ملک پاسبان امام رئوف قبل انقلاب ۱۲ هکتار بود اما به برکت جمهوری اسلامی ایران با افزایش صحن‌ها و رواق‌های مختلف به ۶۳ هکتار رسید. دارالولایه نخستین رواق تازه تأسیس پس از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی است که سابقه جزءخوانی کلام‌وحی در حرم مطهر امام هشتم(ع) به ۳۴ سال قبل و به تاریخ افتتاح آن برمی‌گردد.
با گذشت بیش از سه دهه شاهد افزایش جلسات ترتیل‌خوانی در صحن‌ها و رواق‌های این مضجع شریف ویژه افراد مختلف اعم از عموم، بانوان، نوجوان و زائران غیرایرانی هستیم که ۱۵ سال هم می‌شود رسانه ملی پای کارآمده و این مراسم‌ها را از شبکه‌های مختلف به صورت زنده پخش می‌کند.
ماه مبارک رمضان فرصتی برای عتبه‌نیوز فراهم شد تا نگاهی به ۳۴ سال قدمت ترتیل‌خوانی بارگاه منور رضوی داشته باشد که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.
از پیشنهاد تا اجرای جزءخوانی قرآن
قبل انقلاب مسجد گوهرشاد در ماه مبارک رمضان شاهد نوای دلنشین قرآن توسط شاگردان مرحوم علی‌اصغر عابدزاده در شبستان تبریزی بود. با پیروزی انقلاب اسلامی و افزایش صحن‌ها و رواق‌ها شاهد اتفاقات پرشور قرآنی در اماکن تازه تأسیس حرم مطهر رضوی بودیم که در این‌باره با هاشم روغنی استاد پیشکسوت شهرمان و قاری بین‌المللی کشورمان گفت‌وگویی انجام دادیم که او در مشروح بیشتر چنین به خبرنگار عتبه‌نیوز می‌گوید: «سال ۱۳۶۸ رواق دارالولایه با حضور رئیس‌جمهور وقت حضرت آیت‌الله خامنه‌ای افتتاح شد. ماه مبارک رمضان همان سال که تقریبا نیمی از آن گذشته بود، یک روز با مرحوم آیت‌الله واعظ طبسی داخل صحن جمهوری اسلامی قدم می‌زدیم که پخش تلاوت محمدصدیق منشاوی از داخل رواق دارالولایه به گوش می‌رسید. آنجا به تولیت فقید گفتم که در مشهد قاریان خوب کم نداریم بهتر نیست آنها بیایند و تلاوت قرآن داشته باشند. او از این پیشنهاد من استقبال کرد. دو روز نگذشته بود که آقای رضایی مسئول تبلیغات آن زمان حرم با من تماس گرفت و گفت: «نظر شما پذیرفته شده و داخل رواق رحل و قرآن می‌چینیم تا مردم بیایند پای رحل قرآن بنشینند. شما هم بیایید و جزءخوانی را داشته باشید». اینگونه بود که روزهای باقی مانده ماه رمضان آن سال بعد افطار یک شب من و یک شب سیدمرتضی سادات‌فاطمی می‌رفتیم و جزء مربوط به آن روز را قرائت می‌کردیم. تلاوت یک جزء برای یک نفر سنگن بود و لذا طبق پیشنهاد آقای سادات‌فاطمی یک شب ابتدا من می‌رفتم شروع کننده جزء بودم تا او بیاید و شب دیگر او، اول تلاوت داشت و سپس بقیه جزء را من ادامه می‌دادم».
جزءخوانی بانوان همزمان با اوج فعالیت‌های قرآنی حرم
دهه ۱۳۷۰ اوج فعالیت‌های قرآنی حرم مطهر امام رضا(ع) بود که با تأسیس اداره علوم قرآن و حدیث، این برنامه‌ها انسجام بیشتری به خود گرفت. بانوان هم از همان ابتدا از کلاس‌ها، محافل اُنس با قرآن و جلسات ترتیل‌خوانی بی‌نصیب نبوده و همگام با آقایان بهترین بهره‌ها را از فضای حرم برای آموزش و نشستن پای رحل قرآن برده‌اند. گواه این ادعا سخن فهیمه سادات موسوی‌نیا است که در این‌باره چنین می‌گوید: «سال ۱۳۷۵ یک کلاس روخوانی قرآن ویژه بانوان داشتیم که با استقبال مواجه شد و سپس یک کلاس به چهار کلاس روخوانی، روانخوانی، تجوید و صوت و لحن افزایش یافت. من استاد کلاس صوت و لحن بودم و یادم هست روز اولی که سر کلاس رفتم ۱۲۰ نفر آمده بودند.
این استقبال بی‌نظیر موجب شد تا مسئولان حرم بر آن شوند که محافل قرآنی خواهران را نیز راه بیاندازند. از همان سال محافل اُنس با قرآن به صورت ماهانه در رواق دارالرحمه برگزار می‌شد و شروع ترتیل‌خوانی ماه مبارک رمضان را هم در رواق دارالهدایه داشتیم. آن زمان یک قاری ممتاز و بین‌المللی آقا از تهران یا دیگر استان‌ها برای مراسم ترتیل‌خوانی بانوان دعوت می‌کردیم و پایان مراسم جزءخوانی نیز با یک مسابقه قرآنی همراه بود که به برگزیدگان یک ربع سکه جایزه می‌دادیم.
اواخر دهه ۱۳۷۰ که مدرسه دودرب در اختیار اداره علوم قرآن و حدیث قرار گرفت و دارالقرآن‌الکریم نامیده شد؛ کلاس‌ها، محافل اُنس با قرآن و جلسات ترتیل‌خوانی ویژه بانوان در این مکان متمرکز گشت. با افتتاح رواق حضرت زهرا(س) چند سالی هم هست که این مکان میزبان جلسات ترتیل‌خوانی است. اما با این افزایش مکان‌ها، متأسفانه شاهد حضور کمرنگ خانم‌ها هستیم و دلیل آن هم بیشتر بخاطر پخش این مراسم از شبکه‌های مختلف صدا و سیما و وجود فضای مجازی است».
آغاز ترتیل‌خوانی نوجوانان با قرآن‌آموزان مهدالرضا(ع)
بارگاه منور علی‌بن‌موسی‌الرضا(ع) ظرفیت بی‌بدیلی برای رشد قرآنی است. کودکان پنج ساله مشهد از این امر مستثنی نبوده و در مهدالرضا(ع) قرآن را با لحن عرب فرا می‌گیرند. امروز برخی از قاریان و حافظان جلسات ترتیل‌خوانی حرم مطهر همان قرآن‌آموزان مهدالرضای دیروز هستند.
مریم نوری مدیر اسبق مهدالرضا(ع) آستان قدس رضوی نسبت به پتانسیل قرآنی کودکان بی‌تفاوت نبود و همت خود را بکار بست تا یک محفل قرآنی هم برای آنها در حرم دایر شود که پیگیری‌های او نتیجه داد و جلسات ترتیل‌خوانی کودکان و نوجوانان از سال ۱۳۸۵ راه افتاد. وی در توضیح بیشتر چنین بیان می‌کند: «یک سفر حج مفرده رفته بودم و در حرم مطهر رسول‌مکرم‌اسلام(ص) می‌دیدم بچه‌ها پنج و شش نفری دور هم نشستند و قرآن می‌خوانند. این ایده به ذهنم من هم رسید چه خوب است ما هم این طرح را در حرم مطهر ولی نعمت خود، علی‌بن‌موسی‌الرضا(ع) پیاده کنیم.
با حجت‌الاسلام سیدجلال حسینی معاون وقت تبلیغات اسلامی آستان قدس رضوی صحبت کردم و او هم به توانمندی خودم واگذار کرد. با ذوق وصف‌ناپذیری به مربیان مهدالرضا(ع) فراخوان دادم تا بهترین قرآن‌آموزان خود را معرفی کنند. از آن بچه‌ها تست گرفته و هفت و هشت نفری را انتخاب کردم. عبا هم برای آنها تهیه کردیم و از رمضان سال ۱۳۸۵ جلسات ترتیل‌خوانی را روزانه با حضور فراگیران چند کلاس مهدالرضا(ع) راه انداختیم. آن سال یادم هست ماه رمضان با اوایل مهرماه و هوای گرم همراه بود و ما ابتدا می‌رفتیم تو صحن مسجد را نگاه می‌کردیم که هوا خنک باشد و آفتاب در ایوان مقصوره نیافتد تا بچه‌ها اذیت شوند؛ لذا سر صبح برنامه را اجرا می‌کردیم.
بعد آن اتفاقی که رقم زدیم الحمدالله هر ساله جلسات ترتیل‌خوانی ویژه نوجوانان هم در حرم باشکوه هر چه بیشتر برگزار می‌شود و قرآن‌آموزان مهدالرضا(ع) تنها مخاطبان این جلسات نیستند و این جلسات با حضور کودکان و نوجوانان زائر و مجاور و با تلاوت یک حزب قرآن توسط قاریان نوجوان برگزار می‌شود که این محافل با عناوین پله پله تا خدا، مهمانی خدا و دو سال هم با عنوان بهار قرآن بهار زندگی میزبان بچه‌هاست».
ترتیل‌خوانی زائران غیرایرانی
همان‌طور که حرم مطهر به تدریج گسترش یافت، مراسم‌ها و آیین‌های حرم نیز توسعه پیدا کرد. اواخر دهه ۱۳۸۰ ترتیل‌خوانی ویژه عرب‌زبانان به صورت پراکنده در رواق دارالرحمه برگزار می‌شد. اما از چه سالی برنامه‌های عرب‌زبانان در صحن غدیر متمرکز شد را از حجت‌الاسلام علی باقری رئیس سابق مدیریت زائران غیرایرانی آستان قدس رضوی جویا شدیم که او در این خصوص چنین می‌گوید: «مراسم جزءخوانی ماه رمضان برای زائران عرب‌زبان به صورت رسمی از سال ۱۳۹۰ آغاز شد و هر روز قبل اذان مغرب یک جزء خوانده می‌شد. زائران غیرعرب که از اروپا و آمریکا می‌آمدند آنها نیز به صحن غدیر می‌آمدند و در ترتیل‌های این صحن شرکت می‌کردند.
اردوزبانان دومین گروه از زائران غیرایرانی بودند که از سال ۱۳۹۱ برای آنها مراسم ترتیل‌خوانی را در رواق کوثر داشتیم. البته یک دوره‌ای مراسم آنها در صحن کوثر برگزار می‌شد که بدلیل ازدحام در رفت و آمد، این برنامه به همان رواق کوثر برگشت.
برای مراسم‌های جزءخوانی زائران غیرایرانی از تلاوت قاریان خوب و بین‌المللی شهرمان استفاده می‌کنیم اما به تدریج از قاری‌های عراقی و بحرینی هم استفاده می‌شود».
آغاز پخش زنده جزءخوانی قرآن از مسجد گوهرشاد
قریب به دو دهه است که رسانه ملی در ماه مبارک رمضان به اعتاب مقدس کشورمان رفته و مراسم ترتیل‌خوانی را پخش زنده دارند. جواد پناهی‌طوسی قاری و موذن حرم مطهر رضوی است که از دهه ۱۳۷۰ برای مراسم جزءخوانی قرآن ماه مبارک رمضان در صحن جمهوری اسلامی دعوت می‌شد و اکنون قریب به سه دهه است که قاری ثابت جلسات جزءخوانی حرم مطهر بوده و در مورد پخش مستقیم ترتیل‌خوانی‌های حرم مطهر اینگونه برایمان می‌گوید: «سال ۱۳۸۷ برای اولین‌بار پخش زنده جزءخوانی قرآن از مسجد گوهرشاد روی آنتن شبکه سه سیما رفت. این جلسه ترتیل‌خوانی حرم مطهر امام رضا(ع) با عنوان «نوای وحی» قبل اذان ظهر پخش می‌شد. کم کم رسانه ملی به سراغ دیگر اعتاب مقدسه کشورمان در دیگر شهرها هم رفت.
سه سال بعد دیگر شبکه سه سیما به مشهد نیامد و مراسم جزءخوانی حرم حضرت معصومه(س) را پخش زنده داشت. به جای آن شبکه یک این مراسم را از صحن انقلاب زنده روی آنتن می‌برد. کم کم شبکه‌های افق، قرآن و استانی هم پای کار آمدند. امسال مراسم جزءخوانی رواق امام خمینی(ره) ساعت پنج و نیم صبح از شبکه یک روی آنتن می‌رود و ساعت ۱۶ نیز ترتیل‌خوانی مسجد جامع گوهرشاد از شبکه افق پخش می‌شود.
بعد اینکه رسانه پخش مستقیم مراسم جزءخوانی را آغاز کرد شورای عالی قرآن کشور هم پای کار آمد و این مراسم را ساماندهی کرد؛ برای مراسم پخش زنده حتما باید مرتلان تست دهند و تلاوت آنها مورد ارزیابی قرار گیرد».
نظر شما