عتبه‌نیوز - آزیتا ذکاء؛ مسجد گوهرشاد یکی از آثار تاریخی و باشکوه عهد تیموری در جوار امام رضا(ع) است. این مکان مقدس با انواع هنرهای زیبا همچون خوشنویسی، کاشی‌کاری و... جلوه‌گری می‌کند و چیره‌دستی معماران و مهندسان ایرانی را در دوران مختلف به نمایش می‌گذارد.
قرن‌ها بر این مسجد تاریخی گذشت و بارها مورد هجمه حوادث طبیعی و غیرطبیعی قرار گرفت و صدمه دید. اما علاقه و عشق ایرانیان به هنر از عظمت این مکان نکاست و همچنان بر مرمّت آن کوشیدند تا این مکان عبادی و مذهبی در طی قرون مختلف همچنان باصلابت پابرجا باشد.
مرحوم عباس آفرنده یکی از مهندسان تحصیلکرده قبل انقلاب بود که در طی چهار سال، بازسازی گنبد این مسجد را بر عهده گرفت و با تکنولوژی آن زمان بر ساخت مجدد آن همّت گماشت.
این هفته در معرفی یکی از مشاهیر مدفون در حرم مطهر رضوی به سراغ این شخصیت رفتیم تا بیشتر با او آشنا شویم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.
توّلد در خانواده‌ای هنرمند
محمد آفرنده از معماران سنتی حرم مطهر رضوی بود که فرزند دومش در سال ۱۳۰۴ در جوار حضرت متولد شد. این فرزند که عباس نام داشت، عاشق تحصیل و هنر بود. این علاقه موجب شد، پس از اخذ دیپلم از دبیرستان فیوضات مشهد، برای ادامه تحصیل در دانشگاه به پایتخت رفته و در رشته راه و ساختمان در دانشکده فنی تهران مشغول شود. عباس به این مقطع تحصیلی اکتفا نکرد و برای دریافت فوق‌لیسانس خود راهی دانشگاه اورگن آمریکا شد. او در سال ۱۳۲۵ با کوله‌باری از دانش در طراحی و معماری به وطن بازگشت و علم خود را در راه خدمت به معماری آستان مقدس امام رضا(ع) و مسجد گوهرشاد و همچنین طراحی و نظارت ساختمان‌های مختلف شهر مشهد بکار گرفت.
خدمت به توسعه علم
مهندس آفرنده کار اجرایی را از شرکت برق منطقه‌ای در تهران شروع کرد و پس از دو سال خدمت به زادگاه خود شهر مشهد منتقل شد. او به مدت شش سال به عنوان مهندس ناظر در بانک ساختمانی مشغول بود و بعد از آن در واحد ساختمان آموزش و پرورش به فعالیت خود ادامه داد. هم‌زمان در انستیتو تکنولوژی هم تدریس می‌کرد و مدتی نیز مسئولیت معاونت شهرداری مشهد را بر عهده داشت تا اینکه ریاست اداره نوسازی و توسعه و تعمیر مدرسه‌های خراسان به او واگذار شد. مهندس رضا دیشیدی که یکی از پیشکسوتان عرصه معماری حرم مطهر رضوی است، در این‌باره چنین می‌گوید: «من شاگرد و دست‌پروده مرحوم مهندس آفرنده بودم. آن زمان که مسجد گوهرشاد از آستان قدس رضوی جدا بود. مهندس آفرنده مسئولیت تعمیرات و بازسازی مسجد گوهرشاد را بر عهده داشت. اما کار عمده‌اش در آموزش و پرورش بود و همیشه یک دفترچه کوچکی داخل جیبش داشت. او همیشه به اداره ثبت‌احوال می‌رفت و طبق این دفترچه سوال می‌کرد که امسال چند دانش‌آموز در دبستان و دبیرستان خواهیم داشت. او تعداد مدارس و کلاس‌ها را با آمار دانش‌آموزان تطبیق می‌داد. اگر سالی تعداد دانش‌آموزان بیشتر بود، برای آموزش و پرورش مدرسه می‌ساخت تا وقتی او زنده بود، همه مدارس خراسان یک شیفته بود. مهندس آفرنده از شمالی‌ترین نقطه خراسان بزرگ یعنی شلنگان درگز تا جنوبی‌ترین نقطه خراسان یعنی نهبندان و بیرجند مدرسه ساخت».
اقداماتی در حوزه شهری
مهندس آفرنده تنها به خدمت در قسمت فنی و مهندسی آموزش و پرورش اکتفا نکرد. او فردی خلّاق و پرکار بود و در کنار مسئولیت اداری که داشت، در ده‌ها پروژه ساختمانی و عمرانی نیز به عنوان طرّاح و سازنده شرکت می‌کرد که از جمله آنها می‌توان به ساخت و سازهای محکم و ماندگار هنرستان فنی شهید بهشتی مشهد، طراحی و نظارت ساختمان‌های پرورشگاه عمید صفوی، شیرخوارگاه، کارخانه برق مرکزی مشهد، کارخانه نخریسی مشهد، بانک ملی مرکزی و دارایی، استادیوم ورزشی سعدآباد (تختی) و ... اشاره کرد.
خدمت به توان ارادت
مرحوم آفرنده با توجه به ارادت و علاقه ویژه‌ای که به ساخت و بازسازی اماکن مذهبی و زیارتی داشت، به طور افتخاری طرّاحی و نظارت چندین حسینیه و مسجد را در مشهد بر عهده داشت. همچنین از دیگر کارهای او می‌توان به طراحی و نظارت مسجد کرامت و آذربایجانی‌ها، بازسازی و نوسازی ایوان شرقی و غربی مسجد جامع گوهرشاد اشاره کرد.
بازسازی گنبد ایوان مقصوره
مسجد گوهرشاد در حملات سهمگین اُزبکان به مشهد و در جریان حمله روس‌ها به حرم مطهر و به توپ بستن آن، آسیب‌های فراوان دید که برای مرمّت آن، اقداماتی در همان زمان صورت گرفت. این بنای تاریخی از خسارات متعدد در وقوع چند زلزله هم بی‌نصیب نماند و نیاز به ترمیم اساسی پیدا کرد. این عوامل دست به دست هم داد تا مهندس جوان و تحصیلکرده آستان قدس رضوی برای مرمّت این مکان مذهبی اقداماتی انجام دهد. مهندس دیشیدی در توضیح بیشتر اضافه می‌کند: «گنبد مسجد گوهرشاد در اثر زلزله‌های مختلف آسیب دیده و بر روی ایوان مقصوره فشار آورده بود. در سال ۱۳۳۹ کار ترمیم اساسی مسجد به سرپرستی مهندس عباس آفرنده آغاز شد. او ساخت گنبد جدید را با دو پوشش بتنی به اجرا درآورد. کار بسیار بزرگی در آن مقطع زمانی انجام گرفت، بخصوص عملیات بتن‌ریزی در آن ارتفاع و بدون وسایل امروزی حساس بود، بعنوان مثال، بتن‌ریزی پوسته روئین گنبد به مدت ۱۲ شبانه‌روز طول کشید تا با ناوه بتن ریختند و تمام شد. مهندس آفرنده با این کار حدود ۸۰ درصد وزن گنبد را سبک کرد. طاق ضربی گنبد هم برداشته شد و طاق الان آجر و کاشی بصورت کاذب است. او با شاهکار هنری خود این بنای تاریخی را زنده و رو پا نگه داشت».
۵۵ سال عمر بابرکت
سرانجام مهندس عباس آفرنده بر اثر بیماری کلیوی که ناشی از فشار کاری بر او عارض شده بود، در دوم اردیبهشت سال ۱۳۵۹ دارفانی را وداع گفت و پیکر او در بلوک ۲۵ بهشت ثامن‌الائمه(ع) صحن آزادی حرم مطهر رضوی آرام گرفت.
نظر شما